De presentatie

Het vakgebied begrijpend lezen is sterk in beweging. Op basis van wetenschappelijk onderzoek en praktijkervaringen worden momenteel totaal andere eisen aan de begrijpend leesles gesteld, dan pakweg tien jaar terug. Dit heeft grote betekenis voor moderne begrijpend leesmethoden. Begrijpend leesmethoden nieuwe stijl hebben in ieder geval de volgende zeven kenmerken:

1. Evidence based leesstrategieën
2. Flexibel omgaan met verschillen
3. Compact programma
4. Woordenschat op maat
5. Gevarieerde en actuele teksten
6. Veel aandacht voor effectieve instructie

In de onderstaande presentatie worden de kenmerken toegelicht. Tevens wordt getoond hoe deze kenmerken verwerkt kunnen worden in methoden. De voorbeelden komen uit de nieuwe bgrijpend leesmethode Lezen in beeld.

Recente ontwikkelingen begrijpend lezen

Begrijpend lezen is geen populair vak. Leerlingen vinden het saai en leerkrachten ervaren het als vaag. Toch heeft wetenschappelijk onderzoek de afgelopen jaren behoorlijk wat nieuwe, bruikbare inzichten opgeleverd. Deze kunnen vrij eenvoudig vertaald worden naar betere begrijpend leeslessen en betere begrijpend leesmethoden. Bekijk de filmpresentatie en neem kennis van de laatste ontwikkelingen. Van deze film zijn twee versies beschikbaar die verschillen in lengte.

Lange versie (ongeveer 7 minuten)


Korte versie (ongeveer 3 minuten)

Begrijpend leesinstructie nieuwe stijl

Vraag een leerling aan welk vak hij een hekel heeft en de kans is groot dat het antwoord begrijpend lezen is. Vraag een leerkracht welk vak hij het minst graag geeft het gaat vaak over hetzelfde vakgebied. Dat kan geen toeval zijn.

De ultieme oorzaak van de impopulariteit van het genoemde vakgebied ligt waarschijnlijk in het ongrijpbare. Wat is begrijpend lezen eigenlijk precies? En hoe kun je er beter in worden? Gelukkig kunnen we er inmiddels wat zinnigere dingen over zeggen dan pakweg 10 jaar terug. Maar zo concreet als bij technisch lezen of spelling zal het nooit worden. Daarvoor is leesbegrip teveel verweven met intelligentie en algemene ontwikkeling.

Wetenschappers zijn het er wel over eens dat goede begrijpend lezers 4 dingen hebben. Ze kunnen vlot technisch lezen, hebben een goede woordenschat, beschikken over een brede achtergrondkennis en passen leesstrategieën toe. Interessant is wel dat de eerste drie zaken meer als voorwaardelijk worden gezien. De leesstrategieën zijn daarna het topje van de begrijpend lees-ijsberg.

In de malaise van de impopulariteit hebben ook verouderde begrijpend leesmethoden een belangrijk aandeel. Eerst waren ze onaantrekkelijk omdat ze voornamelijk lange teksten en ongerichte vragen voorschotelden. Toen dat stadium gepasseerd was, kwam er in veel methoden een overdaad aan instructie om de hoek kijken. Uitvoerig hardop denkende leerkrachten met, hoe kan het anders, leerlingen die wegzakken. Een normaal verschijnsel bij een didactiek die kinderen niet weet te pakken. Dus kwam er het punt dat er opvallend veel begrijpend leesmethoden versneld bij het grof vuil kwamen te staan.

De uitdaging van de nieuwe generatie onderwijsleermiddelen bij het vak begrijpend lezen is het beter kunnen motiveren van leerlingen en leerkrachten. Aansprekende teksten, veelal verwijzend naar de actualiteit, kunnen daarbij zorgen voor een doorbraak (Guthrie, 2002). Maar dit is niet alles. Ook de resultaatgerichtheid zal sterk moeten verbeteren. Gemotiveerd zijn heeft vrijwel altijd ook te maken met het bereiken van doelen. Effectieve begrijpend leesinstructie is daarbij van doorslaggevend belang. En opnieuw zal er daarbij ruime aandacht zijn voor instructie in de vorm van hardop denken. Maar niet meer op de traditionele eenrichtingswerkwijze met de pratende leerkracht en de (in het beste geval) luisterende kinderen. Hardop denken kan namelijk ook in een gespreksvorm, waarbij een goede vraagstelling en een niet voorspelbare beurtverdeling de betrokkenheid van leerlingen sterk kunnen verbeteren.

Die vraagstelling is iets waar niet te licht over gedacht moet worden. Goede hardop denkvragen, gebaseerd op evidence based leesstrategieën, schud je als leerkracht niet zomaar uit je mouw. Daarom zijn er experimenten gedaan waarbij de hardop denkvragen opgevoerd worden op het digitale schoolbord. Daarbij is de tekst op het bord te zien en verschijnen de gespreksvragen die het hardop denken voeden er direct naast. Afhankelijk van de voortgang van de bespreking kan er ook in de tekst gemarkeerd en gewerkt worden. Zowel door leerkrachten als leerlingen. De verwachtingen van deze ondersteunende digibordsoftware zijn hooggespannen. We gaan het kritisch volgen, maar het moet raar lopen willen ze niet waargemaakt worden.

Meer informatie over moderne begrijpend leesinstructie is te zien de onderstaande discussiefilm (bron: Trends in beeld, http://trendsinbeeld.blogspot.com).


Film 'Daarom woordenschatonderwijs'

Film 'De cirkel van het woordenschatonderwijs'

Film 'Nieuwe woorden leren'


Film 'Woordenschatonderwijs en effectieve leertijd'

Eén van de meest complexe zaken binnen het woordenschatonderwijs is het omgaan met verschillen tussen leerlingen. Deze film laat zien hoe kinderen in de software zelf aan kunnen geven of ze een woord al kennen of niet. De bekende woorden worden alleen kort getoetst. Als uit de toetsing blijkt dat het kind het woord inderdaad kent, dan komt het verder niet meer terug. De onbekende worden krijgen daarmee de volle aandacht: uitgebreide uitleg en gerichte oefening.

Film 'Passend woordenschatonderwijs'

In veel klassen zijn de verschillen in woordenschat tussen leerlingen enorm groot. Wat betekent dit voor het woordenschatonderwijs en welke rol is er weggelegd voor educatieve software? Bekijk de presentatiefilm.

Film 'Woordenschat en instructie'

Goede en veelzijdige uitleg van woorden (semantisering) is een belangrijk aspect van woordenschatonderwijs. Snelle instructie en vaak herhalen zijn daarbij belangrijk om veel woorden aan bod te kunnen laten komen. In woordenschatsoftware kan dit geregeld worden door een krachtige en permanent aanwezige woordenhulp. Weet een leerling het even niet meer, dan komt de woordenhulp in actie. Deze film geeft een voorbeeld.

Artikel 'Hoe ICT het woordenschatonderwijs kan verbeteren'

Woordenschatonderwijs staat momenteel enorm in de belangstelling. Niet omdat het een modetrend is, maar omdat wetenschappers overtuigend aantonen dat het niet beschikken over een goede woordenschat in heel veel gevallen leidt tot slechte schoolprestaties.
Vaak wordt dit deelgebied van taalontwikkeling vooral geassocieerd met het aanleren van nieuwe woorden. Maar goed woordenschatonderwijs is breder en zit cyclisch in elkaar. In artikel wordt daarom de cirkel van het woordenschatonderwijs geïntroduceerd. Deze cirkel omvat een compleet scala aan samenhangende activiteiten die samen staan voor geïntegreerd, compleet en effectief woordenschatonderwijs. Moderne informatie- en communicatietechnologie (ICT) kan hierbij een zeer belangrijke rol vervullen. Goed doordachte woordenschatsoftware en andere digitale toepassingen bieden kansen die er nog nooit geweest zijn. Het is nu tijd om ze te benutten. Verder lezen >>

Film 'De kracht van het digibord'

In een ongekend tempo verschijnen digitale schoolborden in de basisscholen. Inmiddels zijn al veel gebruikerservaringen beschikbaar en de conclusie is overweldigend: zelden heeft de introductie van een nieuw hulpmiddel geleid tot zoveel enthousiasme. Het (geven van) onderwijs wordt er in ieder geval leuker door. Maar de hamvraag is of het digibord het onderwijs ook effectiever kan maken? Bekijk de presentatiefilm.